Παρασκευή 2 Αυγούστου 2013

Η εμπειρία των Βάσκων στην ανοιχτή διακυβέρνηση και κοινωνία

Η χώρα των Βάσκων είναι μια μικρή περιοχή με όχι περισσότερους από 2 εκ. ανθρώπους. Ωστόσο ήμασταν μία από τις πρώτες κοινωνίες που ξεκίνησαν μια στρατηγική ανοιχτής διακυβέρνησης. Από το 2009 η Κυβέρνηση των Βάσκων έχει ξεκινήσει τη συστηματική εφαρμογή αρχών ανοιχτής διακυβέρνησης. Σε αυτό το άρθρο εστιάζω στη διαφάνεια, αλλά αφήνω και λίγο χώρο στη συμμετοχικότητα και τη συνεργασία. Υπεραπλουστεύοντας θα μπορούσαμε να περιγράψουμε αυτή μας την κίνηση προς μια πιο ανοιχτή και συμμετοχική κοινωνία ως μία τάση μεταξύ δύο δρώντων: των πολιτών, οι οποίοι απαιτούν μεγαλύτερη διαφάνεια και δημοκρατικότητα από τις κυβερνήσεις, και των κυβερνήσεων, των οποίων η νομιμοποίηση εκπορεύεται από τη διαμοίραση ισχύος με τους πολίτες τους. Ο πρόεδρος Patxi Lopez περιέγραψε κάπως έτσι τη Βάσκικη προσέγγιση, τον Ιανουάριο του 2011: Στη χώρα των Βάσκων που θέλω να δω, ο πολίτης είναι ένας ενήλικας ικανός να σκέφτεται, να αποφασίζει και να λαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του, συμμετέχοντας σε μια συλλογική προσπάθεια οικοδόμησης της χώρας. Και θέλω να τονίσω το εξής: οι καιροί, στους οποίους οι πολίτες αντιμετωπίζονταν ως παιδιά που καθοδηγούνται από το χέρι και τους λένε τι να κάνουν έχουν τελειώσει. Οι μέρες, που οι άνθρωποι περίμεναν από τα πολιτικά τους κόμματα ή τους δημόσιους θεσμούς να τους πουν πού να πάνε έχουν τελειώσει. Θεωρούμε, λοιπόν, τη διαφάνεια ως ένα μέσο χτισίματος μιας πραγματικής κοινωνίας των πολιτών, ως ένα τρόπο σύμπλεξης των πολιτών σε μια συνδυασμένη οικοδόμηση της κοινωνικής πρόνοιας. Η Διαφάνεια δεν είναι ποτέ ένας σκοπός από μόνη της, αλλά ένα προαπαιτούμενο προκειμένου να αναμιχθούν οι πολίτες στο σχεδιασμό και την αξιολόγηση των δημόσιων πολιτικών. Συνιστά τη βάση για την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών. Είναι εργαλείο για τη μεταβίβαση εξουσίας στους πολίτες.

Η εσωτερική αλλαγή είναι το κλειδί για τη Διαφάνεια 
Η συζήτηση για τη διαφάνεια είναι συζήτηση για το άνοιγμα της πληροφορίας. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο τρόπους δημοσίευσης της πληροφορίας, αμφότεροι ουσιώδεις. Ο πρώτος είναι η πληροφόρηση προς τους πολίτες παρέχοντας ανιχνεύσιμο και κατανοητό διαδικτυακό περιεχόμενο. Ο δεύτερος είναι η διάθεση ανεπεξέργαστων δεδομένων, με τα οποία ο κάθε πολίτης μπορεί να φτιάξει τη δική του ιστορία. Η μεγάλη λέξη είναι ΑΛΛΑΓΗ. Τα μέτρα διαφάνειας που έχουν εφαρμοστεί έχουν απαιτήσει σημαντική εσωτερική προσπάθεια για τη διάδοση των ακόλουθων μηνυμάτων: 
  • Η δημόσια πληροφορία ανήκει στους πολίτες. 
  • Η εξ ορισμού διαδικασία είναι ότι όλα θα πρέπει να δημοσιεύονται. 
  • Η επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας είναι δικαίωμα και επίσης ένα προσόν για τη χώρα. 
  • Δεν πρέπει να διατίθενται μόνο επιχειρησιακά δεδομένα, αλλά επίσης και ευαίσθητες πληροφορίες. 
Όσον αφορά στην αλλαγή, η πιο μεγάλη πρόκληση είναι η εσωτερική αλλαγή. Προκειμένου να ανοίξουν οι δομές είναι απαραίτητο να τροποποιηθεί η κουλτούρα του οργανισμού, η ίδια η έννοια της ηγεσίας και ο τρόπος επικοινωνίας. Αυτό το αντιμετωπίζουμε ως διαδικασία τεσσάρων σταδίων:
  1. Η διαφάνεια ως αξία, η οποία δημιουργείται από το συνδυασμό δύο αρχών: Σαφήνεια: η πληροφορία είναι πλήρης, αξιόπιστη, σχετική, ενήμερη και ευνόητη. Αμεσότητα: θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε τι κρύβεται συνήθως και ενδέχεται να μας φέρει σε δύσκολη θέση. 
  2. Η διαφάνεια ως στάση συνεπάγεται το καθήκον της αλλαγής νοοτροπίας. Κάθε δημόσιος λειτουργός και προϊστάμενος γνωρίζει πλέον ότι όλες οι δημόσιες δράσεις είναι ορατές και υπόκεινται σε συζήτηση και κριτική. 
  3. Η διαφάνεια ως συμπεριφορά. Από τον πρόεδρο έως τον πιο νέο δημόσιο λειτουργό, όλοι πρέπει να δρουν στη βάση της διαφάνειας. Σε αυτό το νέο μοντέλο είναι υποχρεωμένοι να λογοδοτούν για τις πολιτικές τους επιλογές, θα πρέπει να λειτουργούν με διαφάνεια, να μιλάνε με τους πολίτες και να αποκρίνονται στις αντιδράσεις τους. 
  4. Η διαφάνεια ως ρουτίνα. Η αλλαγή θα πρέπει να υποστηριχτεί από νέες διαδικασίες, νόμους και την τεχνολογία. Το σύστημα είναι σχεδιασμένο να παρέχει διαφάνεια εξ ορισμού. 
Στην περίπτωση των Βάσκων η πολιτική ηγεσία ήταν βασική για την εσωτερική αλλαγή. Εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας της εξουσίας και οι κατώτεροι αξιωματούχοι πρέπει να πιστέψουν σε αυτό και να κάνουν και τους υφισταμένους τους να πιστέψουν. Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη ότι η εσωτερική αλλαγή είναι μια διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ. Προκειμένου να καταστήσουμε τη Διαχείριση ανοιχτή ξεκινήσαμε ανοίγοντάς την σε εσωτερικές συμμετοχικές διαδικασίες, γνωρίζοντας ότι στα δημόσια ιδρύματα υπάρχουν πολλοί ικανοί άνθρωποι, των οποίων οι ιδέες δεν έχουν αξιοποιηθεί ποτέ πριν. Η αλλαγή ξεκινάει στο σπίτι σου. Μερικές δράσεις που διευκόλυναν αυτή την αλλαγή ήταν οι εξής:
  • Εργαστήρια καινοτομίας, ανοιχτά για όλο το προσωπικό Κοινότητες εξάσκησης, στις οποίες ζητείται η συμβολή επαγγελματιών γύρω από ένα γνωστικό αντικείμενο
  • Blogs και άλλα κοινωνικά εργαλεία για εσωτερική χρήση.. παρόλο που θα έπρεπε να δημοσιεύονται ανοιχτά, ώστε να ενσταλάζουν την αρχή της διαφάνειας.
  • Εμπιστοσύνη: “Κάντο. Καλύτερα να ζητήσεις για συγχώρεση, παρά για άδεια.”
Irekia: πολύ περισσότερο από μια απλή πλατφόρμα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
Μια από τις πρώτες αποφάσεις που πήρε η Βασκική κυβέρνηση το 2009 ήταν η δημιουργία μιας διαδικτυακής πλατφόρμας για την εφαρμογή πολιτικών Ανοιχτής Διακυβέρνησης. Αυτή η πλατφόρμα αποκαλείται Irekia, το οποίο σημαίνει “ανοιχτός” στα Βασκικά. Όντας πρωτοπόροι, αποφασίσαμε να υιοθετήσουμε μια πειραματική προσέγγιση. Με άλλα λόγια, το Irekia θα είναι μόνιμα σε κατάσταση βελτίωσης. Και έτσι έγινε. Μέσα σε τρία χρόνια έχουμε δημοσιεύσει τρεις εκδόσεις του Irekia, προσπαθώντας να το προσαρμόσουμε στις απαιτήσεις των χρηστών. To Irekia [irekia.euskadi.net] παρέχει εργαλεία για τις τρεις αρχές της Ανοιχτής Διακυβέρνησης:
  • Διαφάνεια: η πληροφορία, όλη η πληροφορία και τίποτα άλλο πέρα από την αληθινή πληροφορία. 
  • Συμμετοχή: όχι μόνο στην πλατφόρμα της κυβέρνησης, αλλά σε όλο το διαδίκτυο. 
  • Συνεργασία: συνεργατική οικοδόμηση του κράτους πρόνοιας και φροντίδα για όλους τους ανθρώπους. 
Στην πράξη αυτή είναι η μορφή που έχει λάβει ο οδικός χάρτης ανάπτυξης του Irekia. Πρώτα εστιάσαμε στη διαφάνεια, παρέχοντας πολυμεσικό (multimedia) περιεχόμενο σχετικά με κάθε πληροφορία που αφορούσε στις δράσεις της κυβέρνησης. Έπειτα εστιάσαμε στη συμμετοχή, δίνοντας εργαλεία στην πρώτη σελίδα για να μπορούν οι πολίτες να στέλνουν ερωτήσεις και προτάσεις. Πρόσφατα προσθέσαμε τη συνεργασία υποστηρίζοντας τις πρωτοβουλίες των πολιτών. Αλλά το Irekia είναι πολλά περισσότερα από μια απλή ηλεκτρονική πλατφόρμα. Είναι μια σφαιρική και διατομεακή πολιτική για τη διαχείριση της αλλαγής προς την ανοιχτή διακυβέρνηση. Και το γήπεδο είναι ο κόσμος όλος. Έτσι ακούμε σχόλια από όλο το διαδίκτυο και μιλάμε σε κάθε είδους κοινωνικό δίκτυο. Η συζήτηση λαμβάνει χώρα παντού, όχι μόνο στην κυβερνητική πλατφόρμα.

Νέες οδηγίες για την επικοινωνία 
Η ανοιχτή διακυβέρνηση φέρνει μια μετατόπιση του παραδείγματος όσον αφορά στη θεσμική επικοινωνία. Για αρχή, η σχέση δεν είναι πλέον μονόδρομη, αλλά πραγματικά διαλογική μεταξύ κυβερνητικών αξιωματούχων και πολιτών. Και ένας διάλογος πάντα συμβαίνει μεταξύ ανθρώπων. Οι θεσμοί από μόνοι τους δεν μπορούν να κάνουν συζητήσεις. Η συνέπεια είναι ότι οι διαμεσολαβητές τροποποιούν το συνήθη ρόλο τους. Κάθε δημόσιος λειτουργός μιλάει με τι δική του φωνή, χωρίς καμία παρέμβαση από τον υπεύθυνο τύπου. Ο νέος ρόλος των εσωτερικών δημοσιογράφων είναι απλά να ενδυναμώσουν τους επικεφαλής των τμημάτων, ώστε να μπορούν να μιλάνε μόνοι τους. Ποιος θα μπορούσε να εξηγήσει καλύτερα τις αποφάσεις από εκείνον που είναι υπεύθυνος για αυτές; Και ποιος θα μπορούσε να προτείνει καλύτερες λύσεις από τους πολίτες, τους οποίους αφορούν αυτές οι αποφάσεις; Οι νέες γραμμές για την επικοινωνία είναι:
  • Γλώσσα: καθαρή, απλή και διαλογική. 
  • Αφήγηση: παροχή πλαισίου και γραφικών βοηθημάτων για την καλύτερη αφήγηση. 
  • Λογοδοσία: σου απαντάει ο υπεύθυνος και όχι απλά κάποιος διαχειριστής της κοινότητας. 
  • Το να ακους είναι σημαντικότερο από το να μιλάς. 
  • Πανταχού παρουσία: οι άνθρωποι μιλάνε παντού, όλη την ώρα. 
  • Το μέρος είναι ο κόσμος όλος. 
  • Πρόσωπο με πρόσωπο: οι αξιωματούχοι δείχνουν το πρόσωπό τους, το όνομά τους και στοιχεία επικοινωνίας. 
  • Διαθεσιμότητα 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Χρήση κινητών τηλεφώνων για απόκριση μέσα σε λεπτά και όχι μέρες. 
Αυτή η επικοινωνία πρέπει διαρκώς να υποστηρίζεται από δεδομένα. Ο καθένας έχει τη γνώμη του, αλλά τα γεγονότα είναι γεγονότα. Σε κάθε ευκαιρία θα πρέπει να συνδέουμε τους τίτλους με τις πηγές πληροφόρησης.

Open Data Euskadi: δεδομένα για διαφάνεια και καινοτομία 
Από τον Απρίλη του 2010 παρέχουμε σύνολα δεδομένων στο Open Data Euskadi [opendata.euskadi.net], έναν κατάλογο με περισσότερα από 2.100 σύνολα δεδομένων και μια κίνηση 600 μεταφορτώσεων ανά μήνα. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα και εφαρμόζοντας την Ευρωπαϊκή Οδηγία για επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας του δημόσιου τομέα, έχουμε δηλώσει έξι αρχές: 
Καλύτερα τα δεδομένα από τα έγγραφα: Το καθήκον της δημόσιας Διαχείρισης είναι να δημοσιεύει ανεπεξέργαστα δεδομένα, σε επαναχρησιμοποιήσιμη μορφή, και να αφήνει τους πολίτες να διηγηθούν τη δική τους ιστορία. Τα PDF δεν είναι επαναχρησιμοποιήσιμα.
Όχι εγκρίσεις, αλλά ελεύθερη επαναχρησιμοποίηση: Η δημόσια πληροφορία ανήκει στους ανθρώπους, έτσι κανένας πολίτης δε χρειάζεται έγκριση για κτήση και επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων. Αντίθετα χρησιμοποιούμε την άδεια CC Attribution όποτε κρίνεται απαραίτητο. Πληροφορία: καλύτερα να παρέχεται εκ των προτέρων, παρά όταν ζητείται: Προσπαθούμε να κάνουμε όλη την πληροφορία διαθέσιμη από την αρχή, αντί να περιμένουμε κάποιον να τη ζητήσει. Όλα μπορούν να φανούν χρήσιμα. Την ίδια στιγμή ακούμε τους ανθρώπους που αξιοποιούν την πληροφορία, προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις απαιτήσεις τους.
Καμία χρέωση, αλλά δωρεάν: Δε χρεώνουμε. Είναι γεγονός ότι η επαναχρησιμοποίηση πέφτει δραματικά όταν εφαρμόζονται χρεώσεις. Και χωρίς επαναχρησιμοποίηση, η πολιτική δημόσιων δεδομένων είναι άχρηστη.
Όχι βασιζόμενοι στην τεχνολογία, αλλά στην επαναχρησιμοποίηση: Εφαρμόζοντας μια πραγματιστική προσέγγιση, η προσπάθειά μας στοχεύει στη δημοσίευση όσο το δυνατόν περισσότερων δεδομένων, σε μορφές που να μπορούν οι χρήστες να επεξεργαστούν εύκολα. Δε μας απασχολεί η μεγαλύτερη δυνατή τεχνολογική πολυπλοκότητα.
Βιωσιμότητα βασιζόμενη σε διαδικτυακό περιεχόμενο: Η προτεραιότητα παραμένει η δημοσίευση πλούσιου και εύκολα ανιχνεύσιμου διαδικτυακού περιεχομένου. Όταν το έχεις αυτό είναι εύκολο να εξαγάγεις τα ανεπεξέργαστα δεδομένα. Αυτό είναι ένα βιώσιμο μοντέλο: το κόστος διατηρείται σε επίπεδα χαμηλότερα των €100.000 ετησίως.
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα ανοιχτά δεδομένα και η διαφάνεια δεν είναι το ίδιο πράμα. Δουλεύοντας για τη διαφάνεια παρέχουμε πληροφορία, επί παραδείγματι, για τους προϋπολογισμούς, τους διαγωνισμούς, τους μισθούς, τα σχέδια, τα αποτελέσματα και πολλά άλλα ευαίσθητα σύνολα δεδομένων.

Εξωτερική αλλαγή: η δύναμη στους ανθρώπους 
Η ανοιχτή διακυβέρνηση έχει νόημα όταν δίνει την εξουσία πίσω στους ανθρώπους, ούτως ώστε να μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο στις πράξεις της κυβέρνησης. Οι πολίτες συζητάνε ήδη, εκφράζοντας γνώμες και συμμετέχοντας στις δημόσιες υποθέσεις. Οι πολίτες θα πρέπει επίσης να δουλεύουν για το κοινό καλό, διαμοιραζόμενοι τα επιτεύγματα με την υπόλοιπη κοινωνία. Οι δράσεις μας για την κοινωνική ενδυνάμωση περιελάμβαναν τα κάτωθι: Προσφορά ταξινομημένων και φιλτραρισμένων πληροφοριών σε όλα τα είδη των υφιστάμενων μέσων: γραπτά, τηλεοπτικά, βίντεο, φωτογραφίες, γραφικά ή οπτικοποίηση πληροφορίας. Σύμπλεξη των πολιτών στο σχεδιασμό των δημόσιων υπηρεσιών και στην αποτίμηση των δημόσιων πολιτικών. Οικοδόμηση συμμαχιών με ομάδες ακτιβιστών, προκειμένου να μας βοηθήσουν να βελτιώσουμε τις πολιτικές διαφάνειας και ανοιχτών δεδομένων. Επιμόρφωση Βάσκων δημοσιογράφων στη δημοσιογραφία των δεδομένων. Ενθάρρυνση του τριτογενούς τομέα, των επιχειρηματιών και των πρωτοπόρων της καινοτομίας για να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα. Πλαίσιο διευκόλυνσης για τις πρωτοβουλίες πολιτών. Σύνδεση τοπικών πρωτοβουλιών για την υποβοήθηση της ανάπτυξης και αλληλεπίδρασής τους. Η διαφάνεια δεν είναι τίποτα χωρίς μια κοινωνία που ασχολείται με τις δημόσιες υποθέσεις. Συνηθίζουμε να λέμε ότι “δεν υπάρχει καλή διακυβέρνηση χωρίς καλούς πολίτες”. Η σύμπλεξη είναι πλέον η λέξη – κλειδί. Κάθε πολίτης μπορεί να είναι κυβερνήτης, δημοσιογράφος και δημόσιος λειτουργός. ————————————————
* Ο Alberto Ortiz de Zarate είναι ο Διευθυντής των Υπηρεσιών για τους πολίτες στη Βασκική κυβέρνηση και ιδρυτής του Administraciones en red. Το 2009 έβαλε τα θεμέλια για την πολιτική ανοιχτών δεδομένων στους Βάσκους.
** Η Nagore de los Rios είναι δημοσιογράφος και Διευθύντρια της Ανοιχτής Διακυβέρνησης και της Διαδικτυακής Επικοινωνίας της Βασκικής Κυβέρνησης. Διακατέχεται από πάθος για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση, τη δημοσιογραφία δεδομένων, τα κοινωνικά δίκτυα, τα ανοιχτά δεδομένα και της διαχειριστικής, πολιτικής και κοινωνικής επικοινωνίας.
*** Το πρωτότυπο κείμενο τιτλοφορείται: “The Basque case on opening up government and society, Focusing on transparency” και δημοσιεύτηκε στο The open book, Reaktio #3, The Open Knowledge Foundation, 2013.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου