Τετάρτη 5 Μαρτίου 2014

Η Ελλάδα ήταν το καναρίνι στο ορυχείο

Η λιτότητα είναι μια πολιτική μείωσης των ελλειμμάτων μέσω περικοπών στις δημόσιες δαπάνες. Ιστορικά, έχει εφαρμοστεί με καταστροφικές συνέπειες σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας τη δεκαετία του 1920, όπως εξηγεί στο πρόσφατα δημοσιευμένο του βιβλίο με τον τίτλο «Austerity: The History of a Dangerous Idea» («Λιτότητα: Η ιστορία μιας επικίνδυνης ιδέας») ο Mark Blyth, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Μπράουν. Δυστυχώς, όμως, ακόμη και σήμερα, η συνταγή της λιτότητας συνιστάται ιδιαίτερα για τις υπερχρεωμένες χώρες από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Ενωση και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με παντελή αδιαφορία για τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις αυτής της πολιτικής.
Σε μια συνέντευξη για την «Κ.Ε.» -και η οποία θα δημοσιευθεί ταυτόχρονα σε πιο εκτεταμένη εκδοχή στο αμερικανικό ηλεκτρονικό έντυπο «Truthout»- ο Mark Blyth μάς μίλησε για τις αλήθειες και τα ψέματα, καθώς και για το μύθο της ανάκαμψης της Ιρλανδίας και της άσωτης Ελλάδας στην Ευρώπη!

* Το πιο πρόσφατο βιβλίο σας, που επιλέχθηκε μάλιστα από τους «Financial Times» ως το καλύτερο βιβλίο για το 2013, ασχολείται με τη λιτότητα, την οποία χαρακτηρίζετε ως επικίνδυνη ιδέα. Ωστόσο, οι πολιτικές τής λιτότητας κυριαρχούν σήμερα τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γιατί είναι επικίνδυνη ιδέα η λιτότητα;

- Οι ιδέες αποκτούν δύναμη εκεί όπου το επιτρέπει το θεσμικό πλαίσιο. Στις ΗΠΑ, η λιτότητα κυριαρχεί ως ιδέα στο πολιτειακό επίπεδο, όπου οι Ρεπουμπλικανοί έχουν το πάνω χέρι και οι περικοπές στον προϋπολογισμό αποτελούν αυτοσκοπό. Ωστόσο, στο ομοσπονδιακό επίπεδο, με εξαίρεση το πλέον σχεδόν νεκρό μέτρο της αυτόματης περικοπής δαπανών, το αδιέξοδο σήμαινε ότι οι Δημοκρατικοί μπορούσαν να εμποδίσουν τις προσπάθειες των Ρεπουμπλικανών για περικοπές, πράγμα το οποίο αποτελούσε εμπόδιο στην πλήρη εφαρμογή της πολιτικής τής λιτότητας. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η αμερικανική οικονομία κατάφερε να αναπτυχθεί ακριβώς επειδή δεν εφαρμόστηκαν πλήρως οι περικοπές στον προϋπολογισμό. Στην Ευρώπη, αντιθέτως, κυρίως στην Ευρωζώνη, το θεσμικό πλαίσιο -όπου οι Γερμανοί διαμορφώνουν τις πολιτικές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις υλοποιεί και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τις διευκολύνει- κυριαρχείται πλήρως από την πολιτική της λιτότητας, με συνέπειες που το ελληνικό κοινό γνωρίζει πάρα πολύ καλά.
Συνεπώς, η λιτότητα γίνεται επικίνδυνη ιδέα όταν θεσμοποιηθεί. Αλλά αποτελεί την πιο επικίνδυνη ιδέα ακριβώς επειδή δεν λειτουργεί. Για παράδειγμα, ενώ μπορεί να ακούγεται λογικό να μειώσει μια χώρα το χρέος της σε περίοδο οικονομικής ανάπτυξης, αν πολλές χώρες που έχουν μεταξύ τους σημαντικές εμπορικές σχέσεις και χρησιμοποιούν το ίδιο νόμισμα προσπαθήσουν ταυτόχρονα να κάνουν το ίδιο πράγμα, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνο η κοινή συρρίκνωση του ΑΕΠ, η αύξηση του χρέους και μια παρατεταμένη ύφεση. Ολα αυτά ήταν προβλέψιμα και είχαν προβλεφθεί. Ωστόσο, η συγκεκριμένη πολιτική συνεχίζει επειδή είναι πλέον θεσμοθετημένη.

* Η διάσωση της Ιρλανδίας έληξε και οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης υποστηρίζουν ότι η λιτότητα στην Ιρλανδία απέδωσε καρπούς. Μύθος ή πραγματικότητα;

- Η Ιρλανδία μπορεί να βγήκε από το μνημόνιο, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με το πόσο πολύ μειώθηκε ο προϋπολογισμός της χώρας. Το χρέος της Ιρλανδίας αυξήθηκε από το 44% του ΑΕΠ το 2009 στο 117% το 2013, παρά τις περικοπές, εν μέρει λόγω του κόστους της διάσωσης ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού της συστήματος και εν μέρει λόγω της συρρίκνωσης του ΑΕΠ, που αύξησαν το απόθεμα του χρέους. Ετσι, αν το επιχείρημα υπέρ της λιτότητας είναι ότι πρέπει να προβούμε σε περικοπές προκειμένου να ελέγξουμε το χρέος και ως εκ τούτου να μειώσουμε τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων, τότε γιατί συνέβη ακριβώς το αντίθετο; Το χρέος είναι μεγαλύτερο από ποτέ παρά τις περικοπές, ωστόσο τα επιτόκια μειώθηκαν δραματικά.

* Γιατί συνέβη αυτό;

- Επειδή η ΕΚΤ ξεκίνησε από το 2012 να πλημμυρίζει το σχεδόν αφερέγγυο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα με περίπου 5 τρισ. ευρώ υπό τη μορφή «επίσημης υποστήριξης». Η κίνηση αυτή οδήγησε προς τα κάτω τα επιτόκια, επιτρέποντας στην Ιρλανδία να επιστρέψει στις αγορές και στην Ελλάδα να πληρώνει τώρα 7%, αντί 30%, στα 10ετή ομόλογά της. Ολα αυτά υποδηλώνουν ότι η πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας έπαιξε σημαντικό ρόλο. Η λιτότητα δεν είχε τίποτα να κάνει με αυτή την εξέλιξη. Επιπλέον, η Ιρλανδία εξακολουθεί να έχει τεράστια χρέη, 50 χιλιάδες απόφοιτοι πανεπιστημίων μεταναστεύουν κάθε χρόνο από το 2009, που στην ουσία αποτελούν τη μελλοντική φορολογική βάση της χώρας για την αποπληρωμή του χρέους, και το ποσοστό ανεργίας εξακολουθεί να είναι πολύ πάνω από τον ήδη υψηλό ευρωπαϊκό μέσον όρο του 12,1%. Οπότε, μπράβο στην Ιρλανδία!

* Το αίτημα για λιτότητα φαίνεται να βασίζεται στην παραδοχή ότι η τελευταία κρίση που αντιμετωπίζει ο προηγμένος καπιταλιστικός κόσμος προέκυψε ως αποτέλεσμα των μεγάλων κρατικών δαπανών. Δεν είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2008 προήλθε από τον ιδιωτικό τομέα και όχι από το δημόσιο; Οπότε, τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;

- Στο βιβλίο μου αποκαλώ αυτή την υπόθεση «το μεγαλύτερο μάθημα προπαγάνδας και αντιπερισπασμού στην ανθρώπινη ιστορία» -δηλαδή, τη μεταφορά του χρέους του ιδιωτικού τομέα στον ισολογισμό του δημόσιου τομέα και το βάπτισμά τους ως «υπερβολικές δαπάνες». Η πραγματική ιστορία έχει ως εξής: Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90, οι ευρωπαϊκές τράπεζες έβγαλαν πολύ χρήμα όταν προέκυψε η σύγκλιση των ποσοστών των ευρωπαϊκών εθνικών ομολόγων με βάση την προσδοκία ότι το ευρώ θα αποσύρει από το τραπέζι τον πληθωρισμό και την υποτίμηση ως επιλογές πολιτικής. Για να κερδίσουν χρήματα με τη μείωση της διαφοράς των spreads, αύξησαν τους ισολογισμούς τους (ανέλαβαν χρέος) και, σε πολλές περιπτώσεις, εξελίχθησαν σε οντότητες μεγαλύτερες και από τις οικονομίες στις οποίες ήταν εγκαταστημένες. Με την άφιξη του ευρώ, οι πλεονάζουσες αποταμιεύσεις στο Βορρά πλημμύρισαν τα τραπεζικά δίκτυα στο Νότο, προσφέροντας στο Νότο χρήμα για την αγορά προϊόντων από το Βορρά και καθιστώντας τούς ισολογισμούς των τραπεζών ακόμη μεγαλύτερους.

* Πώς δημιουργήθηκε το πρόβλημα;

- Και να το τέχνασμα. Πώς μπορείς να έχεις πρόσβαση σε επαρκή χρηματοδότηση, που σε καθιστά μεγαλύτερο ακόμη και από ένα κράτος; Οι καταθέσεις των γιαγιάδων μας σίγουρα δεν επαρκούν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, στρέφεσαι προς τις βραχυπρόθεσμες «repo» αγορές, όπου τεράστια χρηματικά ποσά δανείζονται και ανανεώνονται σε ημερήσια βάση από τις τράπεζες. Για να έχεις πρόσβαση σε αυτό το ρευστό πρέπει να δώσεις εγγυήσεις σε περίπτωση που δεν μπορείς να αποπληρώσεις τα χρήματα. Μετά το 2001, η εγγύηση επιλογής ήταν κρατικά ομόλογα (!) εκφρασμένα σε ευρώ. Ετσι, όταν ξέσπασε η κρίση και η ΕΚΤ δήλωνε τον Μάιο του 2009 ότι «δεν θα προβεί σε ποσοτική χαλάρωση», ενώ η γερμανική κυβέρνηση δήλωνε λίγους μήνες αργότερα ότι δεν υπήρχε προστασία για τα ευρωομόλογα πέρα από αυτή του κρατικού εκδότη, τα spreads άρχισαν την ανοδική τους πορεία, καθώς έλαβαν υπόψη το ενδεχόμενο της διάλυσης του ευρώ, που θα τις άφηνε με άχρηστα κομμάτια χαρτιού στο χέρι.

* Ποια άλλα λάθη έγιναν;

- Αυτή η εξέλιξη οδήγησε τους οργανισμούς αξιολόγησης να υποβαθμίσουν τα ομόλογα, πράγμα που έκανε ακόμη πιο δύσκολη την υπόθεση της εξυπηρέτησης του χρέους για κάποιες κυρίαρχες χώρες και πολύ πιο δύσκολο για τις τράπεζες να διατηρήσουν αυτές τις περίτεχνες και εξαιρετικά υπερχρεωμένες δομές χρηματοδότησης. Η ρευστότητα στραγγίστηκε από το σύστημα και ο δανεισμός στέρεψε, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της ύφεσης. Οι τραπεζικές αποτυχίες και οι διασώσεις επιβάρυναν τα προβλήματα του δημόσιου χρέους και η ύφεση διόγκωσε περαιτέρω τα ελλείμματα και το χρέος. Τελικά, το 2012, η ΕΚΤ πλημμύρισε την αγορά με ρευστό προκειμένου να σταθεροποιηθεί η κατάσταση, σώζοντας έτσι το όλο σύστημα. Αλλά το κόστος τώρα μεταφέρθηκε στους κρατικούς ισολογισμούς με τη μορφή χρέους, και η ιστορία που αφηγήθηκαν οι χαράκτες πολιτικής ήταν ότι δεν διέσωσαν τις τράπεζες και τους πλούσιους με περιουσιακά στοιχεία σε αυτές τις τράπεζες. Αντ' αυτού, σοφίστηκαν ανοησίες για τεμπέληδες Ελληνες και κρατικές δαπάνες όταν δεν υπήρχε όργιο κρατικών δαπανών. Η αύξηση του χρέους ήταν συνέπεια της κρίσης δανεισμού, όχι μιας κρίσης δαπανών. Ακόμα δεν υπάρχει αναγνώριση αυτού του γεγονότος, καθώς εκείνοι που τελικά διασώθηκαν είναι πολιτικά ισχυροί, ενώ αυτοί που πληρώνουν το κόστος των διασώσεων με περικοπές σε μισθούς, συντάξεις, κοινωνικά επιδόματα κ.ο.κ., είναι πολιτικά ανίσχυροι. Στη γλώσσα της χρηματιστικής, αυτό ονομάζεται επιλογή ταξικής τοποθέτησης.

* Για πολλούς, ωστόσο, η Ελλάδα φαίνεται να αποτελεί μια «ειδική περίπτωση», με την έννοια ότι εκεί ξεκίνησε μια κρίση δημόσιου χρέους. Συμφωνείτε με αυτή την εκτίμηση για τα αίτια της ελληνικής κρίσης;

- Συμφωνώ με την άποψη ότι η Ελλάδα αποτελεί «ειδική περίπτωση» όσον αφορά τις ανοησίες που έχουν ειπωθεί για τη χώρα. Με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι Ελληνες εργάζονται κατά μέσον όρο 600 ώρες περισσότερο από τους Γερμανούς. Ούτε αληθεύει ο ισχυρισμός ότι η Ελλάδα συμμετείχε σε ένα όργιο κρατικών δαπανών. Για τον πενταετή μέσον όρο μεταξύ 2002 και 2007, η αύξηση των δαπανών του ελληνικού κράτους δεν είναι μεγαλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσον όρο. Κάντε μια σύγκριση των ελληνικών δαπανών με τις δαπάνες της Γερμανίας για την ίδια χρονική περίοδο και θα δείτε τα αποτελέσματα. Η αύξηση των δαπανών έρχεται τη στιγμή που ξεσπά η κρίση, καθώς μεγαλώνει το έλλειμμα και μειώνονται οι φόροι, δηλαδή μετά το 2010. Οσον αφορά την υποτιθέμενη υπερπληθώρα των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα, η Ελλάδα, αναλογικά με τον πληθυσμό, απασχολούσε το 2009 στην κεντρική κυβέρνηση και στις δημόσιες επιχειρήσεις το ίδιο ποσοστό εργαζομένων με τις ΗΠΑ (14,1%), που είναι πολύ μικρότερο από του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και το ήμισυ της Σουηδίας.

* Επομένως, γιατί φτάσαμε εδώ;

- Η Ελλάδα ήταν σημαντική υπό την έννοια ότι αποτέλεσε για την αγορά το «καναρίνι στο ορυχείο», ιδιαίτερα μετά την ανακοίνωση της ΕΚΤ και της γερμανικής κυβέρνησης για το ποιος έχει την ευθύνη για τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων. Η Ελλάδα έκανε το λάθος να πει την αλήθεια για το δημοσιονομικό έλλειμμα, ξεκινώντας έναν πανικό που οδήγησε σε αύξηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων μέσα στον επόμενο χρόνο. Εάν η Ελλάδα είχε δηλώσει πτώχευση, που παραδόξως αυτή ήταν η ανάγνωση της ραγδαίας αύξησης των αποδόσεων στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, το αποτέλεσμα θα ήταν η μετάδοση του πανικού στην Πορτογαλία, την Ιρλανδία και την Ισπανία -και αυτό ήταν κάτι που έπρεπε οπωσδήποτε να εμποδιστεί. Ετσι, η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει στην Ευρωζώνη πάση θυσία προκειμένου να σταματήσει η σήψη. Δυστυχώς, η πραγματική ιστορία για την Ελλάδα απέχει πολύ από την επίσημη εκδοχή.

* Ομως, από τη στιγμή που η Ελλάδα κατέληξε σε ένα χρεοκοπημένο κράτος-μέλος της Ευρωζώνης, θεωρείτε ότι είχε/έχει την πολυτέλεια να επιδιώξει οποιεσδήποτε άλλες πολιτικές εκτός από εκείνες που υπαγορεύονται από τους διεθνείς δανειστές της;

- Θα μπορούσε να παίξει διαφορετικά τα χαρτιά της έναντι της ΕΚΤ και να απαιτήσει ότι το ποσοστό του χρέους που χρειαζόταν να αναχρηματοδοτηθεί, περίπου 50 δισ. ευρώ, πρέπει να αποσυρθεί από την αγορά και να μεταφερθεί στον ισολογισμό της ΕΚΤ, σε αντάλλαγμα για μετρητά στα ίδια ποσά. Αυτό έκανε το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό των ΗΠΑ με τις τράπεζές τους και έθεσε τέρμα στην κρίση μέσα σε λίγους μήνες. Θα κόστιζε λιγότερο από το άχρηστο πρόγραμμα των «καλυμμένων ομολόγων» που ανακοίνωσε η ΕΚΤ περίπου την ίδια περίοδο και θα μπορούσε να σταματήσει την άνοδο των spreads πριν καν ξεκινήσει, Ωστόσο, η ΕΚΤ, κάτω από την ηγεσία του Ζαν-Κλοντ Τρισέ, δεν θεωρούσε ότι αυτός ήταν ο ρόλος της ΕΚΤ, οι Γερμανοί συμφωνούσαν με αυτή την άποψη, οπότε δεν δοκιμάστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, μας μίλησαν για φόρους στις πισίνες στην Ελλάδα, για το μονοπώλιο των οδηγών ταξί, για το ότι κανείς δεν εργάζεται στην Ελλάδα επειδή είναι ένας λαός τεμπέληδων και άλλες τέτοιες ανοησίες, με τις οποίες οι ελληνικές κυβερνήσεις συνθηκολόγησαν πλήρως. Δεν συνεπάγεται ότι οι χώρες που δηλώνουν πτώχευση δεν έχουν επιλογές. Μπορούν πάντα να στριμώξουν τους πιστωτές τους. Οι ελληνικές κυβερνήσεις το αγνόησαν αυτό το γεγονός.

Πηγή: http://www.enet.gr/?i=news.el.politikh&id=415802 -ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Χ. Ι. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου